Rouwverwerking, omgaan met verlies

Karina de Groot, gz-psycholoog en coach, Psy-Image

Iets een plek geven?
Het verlies van een dierbare kun je een plek geven, zeggen ze. Zo noemen ze het vaak.
Maar wat is dat eigenlijk, het verlies een plek geven? Of hoe leg je uit hoe rouwverwerking verloopt. Hoe kun je uitleggen wat iemand zou kunnen doen om iets te verwerken?

Rouwproces
Rouwen doet iedereen op zijn eigen manier. Er is een tijd geweest dat het rouwproces werd ingedeeld in verschillende fasen. Dat je een soort rouwproces hebt dat in vaste volgorde verloopt. Dat blijkt toch vaak niet het geval. De reacties van mensen zijn vaak zo verschillend dat er geen vaste volgorde kan worden vastgesteld. Alleen globaal kan je spreken van een begin, midden en een eindfase.

Wel zijn er allerlei reacties te herkennen die bij veel mensen voorkomen.
Reacties bij rouw zijn bijvoorbeeld:
- ongeloof en shock
- ontkennen
- wisselend vermijden om er aan te denken en er juist wel aan denken
- verdriet, wanhoop, somberheid
- boosheid, machteloosheid
- wisselingen in stemming van vrolijk naar verdriet
- slecht slapen
- angstige herinneringen

En ook:
- opluchting
- schuldgevoel
- dankbaarheid
- levenslust

Ook ontlading van spanning door lachen, humor, en grappen maken, komt regelmatig voor. Troost, ontlading en behoefte aan contact worden sterker.

Rouw kun je zien als een natuurlijk proces dat optreedt als je een dierbare verliest. Bij de meeste mensen verloopt de verwerking op een natuurlijke manier. Je voelt als het ware aan wat je er mee moet doen.

Wat is verwerken?
Verwerken: emoties toelaten, voelen, en weer loslaten.
Emoties hebben een natuurlijk verloop. Je zou kunnen zeggen dat een emotie wordt verwerkt als het gevoel op een natuurlijke manier kan afvloeien.

Wat helpt om het te verwerken?
- Toelaten en aangaan van de pijn en het verdriet,
- Tijd nemen om het natuurlijke rouwproces te laten gebeuren.
- Beseffen dat ieder het op zijn eigen manier doet

Wat is dan dat natuurlijke proces?
Het natuurlijke proces is om de gevoelens die steeds weer opnieuw opkomen, er te laten zijn. Emoties niet uit de weg te gaan. Dat wil niet zeggen dat je er per se over moet praten, maar wel dat je het niet uit de weggaat.

Praten helpt vaak, maar niet bij iedereen. Het bekijken van foto’s, luisteren naar muziek en andere dingen waardoor emoties bovenkomen, kunnen ook helpen om het te verwerken.
Hierdoor ontstaat langzaam een gewenning aan het gegeven dat de dierbare er niet meer is.

Het is geen probleem om emoties af en toe uit de weg te gaan. Op momenten dat het niet goed uitkomt, op het werk of in gezelschap bijvoorbeeld. Dan kun je later op de dag alsnog de tijd nemen om je emoties toe te laten.

Het kan helpen om af en toe bewust tijd te nemen om de emoties die er ondergronds nog zijn, boven te laten komen. Dit gebeurt vaak vanzelf als je er met anderen over spreekt. Dat is ook een reden waarom er over praten vaak een goed idee is. Schrijven of foto’s bekijken zijn ook goede manieren om je emoties te verwerken, of te wel je gevoelens op te laten komen en weer weg te laten ebben.

Wat is belangrijk in een rouwproces?
Enkele dingen zijn belangrijk:

- Het laten doordringen dat iemand echt overleden is.
Ofwel aanvaarden dat de dierbare echt gestorven is. Vaak gaat dit stukje bij beetje. In begin weet je wel dat iemand is overleden, maar dat voelt nog niet zo. Het gevoel dat het niet kan dat iemand overleden is, overheerst soms heel sterk. Langzamerhand dringt het ook door tot je gevoel. Soms snel, soms langzaam.

Dit accepteren van de realiteit is een voorwaarde voor rouwverwerking. Soms kunnen mensen het overlijden niet accepteren. Daardoor kan er problematische rouwverwerking ontstaan.

- Het doormaken en toelaten van de pijn en het verdriet.
Soms vinden mensen dit heel moeilijk. Je kunt je afsluiten voor pijn en verdriet door afleiding te zoeken, hard te werken. Ook kun je de dingen zoals foto’s of plekken, herinneringen gaan vermijden die met de dierbare te maken hebben.

Dit vermijden kan er voor zorgen dat het rouwproces langer gaat duren. Iedere keer als je dingen van de overledene tegenkomt, kunnen die een emotionele reactie geven. Door deze reactie steeds toe te laten, neemt het gevoel het verdriet steeds verder af. Als je het gevoel blijft vermijden, duurt het veel langer. En komt het toch op momenten boven dat het je niet lukt om het te vermijden.

Niet iedereen maakt natuurlijk evenveel pijn en verdriet door. Sommige mensen voelen zelfs nauwelijks verdriet of ervaren weinig emoties. Soms is er dan sprake van uitgestelde rouw, en komen de emoties later.

Er zijn echter ook mensen die weinig problemen of verdriet ervaren. Dat komt ook gewoon voor. Je schuldig voelen omdat je te weinig verdriet ervaart, is niet nodig. Je merkt op een gegeven moment vanzelf of je echt weinig verdriet hebt of dat je verdriet aan het vermijden bent en het als nog aan zal moeten gaan.

- Je aanpassen aan een leven waarin de dierbare geen rol meer speelt.
Ook dit kan soms heel moeilijk zijn. Soms had de overledene zo’n belangrijke rol in je leven dat het erg leeg voelt. Een dierbare vervulde bepaalde taken die je zelf minder goed kan.  De dierbare zorgde bijvoorbeeld voor de meeste sociale contacten, of was heel handig in huis. Ineens moet jezelf deze taken nu op je nemen of missen. Hoe groter de rol van de overledene was hoe moeilijker dit vaak is.

- De draad weer oppakken, en nieuwe banden aangaan met anderen.
Daarvoor is nodig dat de overledene een andere plek krijgt in je leven. De band met de ander verandert. Eigenlijk is er nog steeds een relatie, maar anders dan eerst. Je hoeft de relatie met de overledene niet op te geven, maar er is wel ruimte nodig voor nieuwe relaties. Hier zou je kunnen spreken van het een plek geven, zodat je de draad van je eigen leven kan oppakken.

Begin, midden en eindfase
In het begin na het verlies wisselen emotionele reacties elkaar snel af. Sommige mensen maken alle soorten emotionele reacties mee van ongeloof, ontkenning, machteloosheid, woede, verdriet tot schuldgevoel en opluchting. Anderen voelen vooral verdriet of vooral woede.

Kenmerkend is dat de emoties steeds weer terugkomen. Vooral als er op de een of andere manier aan herinnerd wordt. Herinnerd door foto’s, muziek, kleding, post, door alles wat een relatie heeft met de overledene.

Na een tijdje worden de reacties minder sterk. Op een geven moment merk je dat je minder heftig reageert. Had je eerst nog een slapeloze nacht of huilbuien, nadat je met iemand over je dierbare hebt gesproken. Later kun je er over vertellen waarbij je nog wel emoties voelt, maar het niet meer zolang blijft hangen.

Wanneer is een verlies verwerkt?
Verlies gaat eigenlijk nooit over. Na jaren kun je nog steeds verdriet, pijn of woede voelen, vooral op dagen dat je er aan herinnerd wordt. Het is heel normaal om na vijf jaar nog steeds moeite te hebben met het verlies. Vooral als je een sterke emotionele band had met de overledene.

Van verwerking kan je echter wel spreken in de zin dat je emoties steeds minder sterk worden. Je wordt er niet meer door belemmerd in je dagelijks leven. Je slaapt weer goed. Je voelt je sterk genoeg, en hebt weer plezier in je leven. Je kan het goed aan als je soms herinnerd wordt aan je dierbare. Je kan het verdriet of woede ook weer loslaten en soms met dierbaarheid terug denken.

Tot slot, een plek geven?
“Iets een plek geven” lijkt niet de juiste uitdrukking als je net een dierbare verloren hebt. Het vertelt je niets over hoe je met emoties om kan gaan. Wat zeg je dan tegen iemand die moeite heeft met het verlies van een dierbare?
Misschien het volgende:
Neem de tijd voor je pijn en verdriet, haast je niet, ieder heeft daar zijn eigen tijd voor nodig.

Sterkte.

Lees ook verder bij Kunnen tranen genezen?

Geraadpleegde literatuur
Behandelingsstrategieën bij gecompliceerde rouw en verliesverwerking. Bout, J. van den, Boelen, P.A., Keijser, J. de (1998). Houten: Bohn, Stafleu, Van Loghum.